Batınilik

9. asırda İsmaililik, Şii hiziplerinden biri olarak varlığını devam ettiriyordu. Temel İslami prensiplere bağlı idi. Fakat 873 yılında ortaya çıkan bir adam hareketin yönünü değiştirdi ve yeraltına çekilmesine neden oldu. Abdullah İbn-i Meymun adı verilen bu kişi, derin bilgisi sayesinde Hz. Muhammed’den İmam İsmail’e, ondan da oğlu İmam Muhammed’e aktarılan mistik doktrinlere vukufiyet kazandığını söyleyerek hareketin lideri konumuna yükseldi. Aslında dualist ve materyalist bir zihniyete sahipti. İsmaili şiası, onun eliyle Batınilik adı verilen gizli bir akıma dönüştü.

Batınilerin siyasi amacı kurulu düzeni yıkmaktır. Ama bundan daha öte amaçları kurulu dini yok etmektir. Batıniler dinin ve kutsal kitabın iç yüzüne vakıf olduklarını ve bu yüzden dış yüzüne gerek olmadığını, şekilsel dinin tamamen kitleleri gemlemek amacını taşıdığını iddia etmişlerdir.

Fakat bu fikirlerini birden herkese açıklamazlar. Abdullah İbn-i Meymun yedi aşamalı bir inisiyatik hiyerarşi oluşturmuştur. Batıni fikirleri yaymak için Dai adı verilen misyonerler yetiştirilmiş ve İslam dünyasının her tarafına taraftar toplamak için gönderilmiştir. Dai’ler, insanları kendi mezheplerine davet ederken, onları kandırmak için dokuz basamaklı bir taktik uygularlar. Bunlara batınîliğin hileleri denir. Dâî, itimat kazandığı ve telkinde bulunduğu kimselere, kendilerini şüpheye düşürmek için cevap veremeyecekleri bazı sorular sorar. Meselâ, kadınlar adet günlerindeki namazlarını kaza etmezler de, oruçları niçin kaza ederler?

Dâî, buna benzer sorularla telkinde bulun¬duğu kimsede şüphe ve merak uyandırdıktan sonra, onun sorularına hemen cevap vermez. Duru¬munu uygun görürse, sırları kimseye açıklamayacağına dair söz alır, bu işin yeminsiz olmayacağını söyler. Kendisine söylenecek sırları zahir ehlinden hiç kimseye söylemeyeceğine dair çok ağır yemin alır. Dâî, muhatabına ilk bakışta yadırgamayacağı bazı fikirler telkin eder, "Zahir kabuk, bâtın özdür" gibi. Daha sonra da, dini hükümlerden maksat onların bâtınî manalarını anlamaktır. Bâtını öğrendikten sonra dinin hiç bir kıy¬meti yoktur, gibi sözlerle bazı dini mükellefiyetler kaldırılır. Yukarıdaki dereceleri atlayan kişi bütün dini yükümlülüklerden kurtulmuş olur. Artık kendisine bütün haramlar helâl kılınmıştır.

Bâtınîlik fikirleri eski Yunan, İran ve Hind düşüncesinden kaynaklanmış, en azından bunların tesirinde kalmıştır. Önemli inançlarından biri tenasühtür, yani onlara göre kötü ruhlar bir cesetten diğerine geçer ve azap çekmeye devam eder. İyi ruhlar da semaya yükselir, ilahi varlıkla birleşir. Batıniliğin, bu inancı Hinduizmden ve Budizm'den aldığında şüphe yoktur. Görünürde İslâm'ın özüne bağlı oldukları iddiasında bulunmakla beraber İslam’ın temellerini yok etmeyi amaçlamışlardır.

Abdullah İbn-i Meymun’un açtığı yolda pek çok Batıni fırka türemiştir. Bunların başlıcaları şunlardır:

1- Nusayriler
2- İsmaililer
3- Dürziler
4 -İbahiyye
5- Karmatiyye
6- Mütecahile
7- Mekasile
8- Mübarekiye
9- Hubbiyye
10- Saibiye
11- Hululiyye
12- Huriyeyye
13- Vakıfiyye

Ayrıca Bkz. Fatımiler, Karmatiler